Jasełka bożonarodzeniowe pojawiły się w Europie w XIII wieku za przyczyną Św. Franciszka z Asyżu, który w 1223 roku w Greccio przygotował pierwszą bożonarodzeniową szopkę, umieszczając w niej figury Św. Rodziny, pasterzy, zwierząt oraz Trzech Króli . W jasełkach, obok postaci Św. Rodziny i pasterzy, zawsze byli Trzej Królowie. W XIX wieku w Hiszpanii zrodziła się nowa tradycja organizowania w uroczystość Objawienia Pańskiego jasełek ulicznych – Orszaków Trzech Króli. Biorą w niej udział uczestnicy przebrani za postacie biblijne, zaś Królowie wraz ze swoją świtą rozdają dzieciom prezenty.
W Polsce do lat 60. ubiegłego stulecia, uroczystość Objawienia Pańskiego (6 stycznia, święto Trzech Króli) była dniem wolnym od pracy, podobnie jak w całej Zachodniej Europie. Władze komunistyczne ustawowo je zlikwidowały. Temu jednemu z najważniejszych świąt kościelnych, zaledwie od niedawna będącym dniem wolnym od pracy ; władze Polski w 2011 roku przywróciły pierwotny, świąteczny jego charakter.
Nowa rodząca się Orszakowa Tradycja, zakorzeniona w najstarszym chrześcijańskim święcie, znajduje nie tylko zrozumienie wśród Polaków, ale pozyskuje z każdym rokiem coraz więcej sympatyków i czynnych uczestników Orszak Trzech Króli nawiązuje do staropolskich ulicznych jasełek, które w Polsce były organizowane do wybuchu II Wojny Światowej. Natomiast w Europie zostały one zainicjowane w średniowieczu. Aktorami są amatorzy, którzy w sposób radosny opowiadają historię związaną z narodzinami Boga. Ta Dobra Nowina łączy ludzi w działaniu, przygotowywaniu mansjonów (inscenizacji), w szyciu strojów, w przebieraniu się oraz na wspólnotowym śpiewaniu kolęd. Orszak przygotowują ludzie, których nikt do tego nie zmusza. Jest dla osób, którzy chcą przyjść, pobyć z sobą, pośpiewać kolędy i pokłonić się nowo narodzonemu Zbawicielowi. To jest oferta dla każdego, kto tylko zechce wyjść z domu tego dnia. Jest przede wszystkim dla rodzin, dla dzieci, dla szkół. Organizatorzy zapraszają wszystkich wierzących i niewierzących.
Misją Orszaku Trzech Króli jest pielęgnowanie oraz szerzenie wartości prorodzinnych i wspólnotowych, promocja życia rodzinnego w przestrzeni publicznej. Wydarzenie to służy uczczeniu święta religijnego, a także promocji tradycji rodzinnych (wspólnotowych) wśród mieszkańców naszego województwa. Jest zaproszeniem skierowanym do mieszkańców, którzy chcą poczuć rodzinną atmosferę wspólnego świętowania. Dziadkowie, rodzice a także nauczyciele (szczególnie katecheci), angażując się czynnie w to przedsięwzięcie, opowiadają dzieciom i zainteresowanej młodzieży oraz przekazują im bogatą tradycję zawarta w przekazie ulicznych jasełek, jakim jest Orszak Trzech Króli.
Zorganizowanie orszaku Trzech Króli na terenie Olsztyna (także w innych miastach regionu Warmii, Mazur i Powiśla), przyczyniło się do spełnienia oczekiwań mieszkańców naszego województwa: zarówno dzieci, młodzieży jak i dorosłych. Organizatorzy stworzyli możliwość spędzenia czasu wolnego całym rodzinom, osobom samotnym i starszym, dając możliwość integracji międzypokoleniowej, odnosząc się do wspólnych „kodów” kultury. Zadaniem organizatorów Orszaku jest aktywizacja, podniesienie świadomości, ukazanie pozytywnych korzyści płynących ze społecznego zaangażowania się, rozwój zainteresowań artystycznych, a przede wszystkim pobudzanie wspólnej aktywności rodzinnej. Dowodem takiego działania były konkursy: „Najlepiej przebrana Orszakowa Rodzina” oraz „Rodzinna Gwiazda Betlejemska” . Zaś repertuar kolędowy, włączenie się w śpiewanie kolęd dzieci, ich rodziców i dziadków, stworzył możliwość szerokiej integracji międzypokoleniowej w ramach rodziny szeroko pojętej.
Orszak Trzech Króli jest misją ewangelizacyjną, zachęcającą i zapraszającą jak największą liczbę członków rodzin do przyjścia na wspólnie i radosne świętowanie uroczystości Objawienia Pańskiego; jest formą ukazania innym atrakcyjności Dobrej Nowiny i tego Święta. W przygotowanie Orszaku włączają się różne organizacje i instytucje. Jest on okazją do integracji wielu lokalnych środowisk. Wspierają go lokalne media, sponsorzy, osoby prywatne. Organizatorzy dbają o to, by Orszak integrował różne grupy mieszkańców ponad wszelkimi podziałami.
Raporty licznych ośrodków naukowych badających problematykę kultury potwierdzają, że to właśnie rodzina najsilniej kształtuje potrzeby kulturalne dzieci i młodzieży oraz ludzi dorosłych. W rodzinie powstają wzory uczestnictwa w kulturze i określany jest zakres udziału w niej młodego pokolenia. Także młodzież najczęściej wskazuje dom rodzinny jako miejsce, w którym nauczyła się odczuwać potrzeby związane z kulturą. Udział w wydarzeniach kulturalnych, w których biorą udział całe rodziny, służy rozwojowi osobowości i pobudzaniu ogólnej aktywności.
Podejmując stosowne działania organizatorzy Orszaku Trzech Króli w Olsztynie przeprowadzili w 2013 r. wywiad środowiskowy wśród dzieci, młodzieży i dorosłych. Celem badania było uzyskanie wiedzy na temat oczekiwań i potrzeb kulturalnych mieszkańców Olsztyna. Z uzyskanych danych jasno wynika, iż znikome jest uczestnictwo młodych ludzi jak i dorosłych w życiu kulturalnym, społecznym, lokalnym, w imprezach artystycznych, amatorskich. Dorośli jak i młodzież organizują swój czas wolny na tyle, na ile mogą i potrafią. Oczywistym jest, że na formy spożytkowania czasu wolnego wpływają przyzwyczajenia i rodzinne środowisko. Jak wskazują badania, aktywność uczniów (poza szkołą) w większości polega na „rozrywkach” w postaci oglądania TV, gier komputerowych oraz przeglądania stron internetowych. Słusznym staje się więc konieczność zaproponowania tej grupie konkretnych działań. Jest to niewykorzystana, nieświadoma, aczkolwiek gotowa do działania grupa ludzi, czekająca na odpowiedni znak i przekonywujący przekaz ze strony podmiotów odpowiedzialnych za kreowanie działań prorodzinnych. Orszak Trzech Króli wychodzi naprzeciw takim potrzebom w wymiarze życia religijno-społeczno-kulturowego.
Na pytanie: „Jaki typ wydarzeń, imprez powinien znaleźć się w ofercie kulturalnej Olsztyna?”, respondenci mogli wybrać z wielu podanych odpowiedzi maksymalnie 3 (koncerty muzyczne, wystawy czasowe, okolicznościowe, spektakle teatralne, spotkania z ciekawymi ludźmi, pokazy filmowe, inne). Ponad 50% wskazywała „inne” a wśród nich „organizowanie darmowych imprez masowych”. Na pytanie: „Czy dostęp do kultury w Olsztynie jest zbyt drogi?”, 28% mieszkańców odpowiedziało – „zgadzam się”, 43% – „raczej zgadzam się”. Niewątpliwie bariera finansowa jest przeszkodą w spełnieniu oczekiwań kulturalnych mieszkańców, ale tę barierę należy pokonywać, by młodzież i dorośli, wręcz całe rodziny mogły uczestniczyć w życiu kulturalnym Olsztyna a wówczas będą kreatywnie i świadomie kształtować naszą lokalną rzeczywistość dzięki pozytywnym wartościom. Takie próby podejmują organizacje pozarządowe.
Problem niezadawalającego angażowania się w sprawy społeczne i kulturalne, oprócz takich przyczyn, jak „braku czasu”, leży przede wszystkim w sposobie myślenia, niskiego stopnia wspólnego zaufania oraz w braku informacji i jasnych, zachęcających do działania przekazów. Szkoda, że dziś także członków różnych komisji, decydujących o przyznawaniu środków finansowych na cele promocyjno-kulturalne znamionuje taka właśnie postawa.
