VIII Wojewódzki Zjazd Rodzinnych Domów Dziecka
11 czerwca 2010
Aleksandra Drzazgowska
koordynator ds. Rodzinnych Domów Dziecka
Dnia 11 czerwca 2010 r. w siedzibie Starostwa Powiatowego w Olsztynie odbył się VIII Zjazd Rodzinnych Domów Dziecka połączony z warsztatami Dziecko z FASD wspieranie w rozwoju wychowywanie, opieka[1]. Spotkanie zorganizowało Stowarzyszenie Wspierania Działań Prorodzinnych „Forum Prorodzinne” przy współudziale Starostwa Powiatowego, Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie, Powiatowej Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, Katedra Teologii Praktycznej i Ekumenizmu Wydziału Teologii Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego i Zespołu Szkół Chemicznych i Ogólnokształcących w Olsztynie. W warsztatach wzięli udział wychowawcy prowadzący rodzinne domy dziecka, pracownicy ośrodków adopcyjno-opiekuńczych, domów dziecka, powiatowych centrów pomocy rodzinie oraz innych instytucji opiekuńczych i oświatowych.
Prowadzący warsztaty Krzysztof Liszcz[2] – lekarz psychiatra jest członkiem grupy ekspertów Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych do spraw problematyki FAS. W swoim obszernym wystąpieniu połączonym z dyskusją zwrócił uwagę słuchaczy na zgubne skutki picia alkoholu w ciąży. Według danych Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych około 22%-30% ciężarnych pije alkohol. Nadal w społeczeństwie funkcjonują mity usprawiedliwiające picie alkoholu przez ciężarną. Wśród nich najbardziej powszechne to:
- łożysko chroni dziecko przed szkodliwym działaniem alkoholu,
- picie czerwonego wina ‘poprawia hemoglobinę,
- picie piwa wzmaga laktację,
- picie alkoholu redukuje stres kobiety ciężarnej.
Tymczasem nie ma bezpiecznej dawki alkoholu dla rozwijającego się dziecka. Konieczne jest zatem zachowanie przez kobiety ciężarne i karmiące absolutnej abstynencji, gdyż nawet najmniejsza dawka alkoholu może wywołać:
- nieodwracalne zmiany w mózgu i ośrodkowym układzie nerwowym w życiu płodowym jak i po urodzeniu,
- poronienia samoistne –alkohol działa wczesnoporonnie,
- wady rozwojowe układu nerwowego, krwionośnego, kostnego,
- nieprawidłowości w budowie ciała i dysmorfie,
- przedwczesne urodzenie niezdolnego lub niedojrzałego do samodzielnego życia dziecka,
- mała waga urodzeniowa, niskorosłość trwająca całe życie,
- małogłowie,
- wady licznych układów i narządów (wady serca i naczyń
krwionośnych, wady budowy układu moczowego, kostno-stawowego, zaburzenia funkcjonowania układu pokarmowego).
Potocznie sądzi się, że dzieci z FAS powinny pochodzić przede wszystkim z rodzin dysfunkcyjnych. Tak jednak nie jest. Mogą one urodzić się w każdej rodzinie Alkohol jest często nieodłącznym towarzyszem życia wielu kobiet z tzw. elit społecznych. Pewne nawyki, wręcz normy towarzyskie, wywierają tak silne piętno na psychice kobiety ciężarnej, że zdarza się, iż nie jest ona w stanie obronić się przed przysłowiową lampką wina bądź szklanką piwa.
Zasadnicze trudności wynikające i związane z tym schorzeniem pojawiają się w sposób drastyczny w wieku szkolnym, co wyraźnie zaznaczył K. Liszcz. Dojrzałość emocjonalna i intelektualna tych dzieci nie nadąża za wymogami edukacji szkolnej. Dzieciom z zespołem FAS towarzyszą liczne ograniczenia, na przykład:
- zaburzenia zapamiętywania,
- zaburzenia orientacji przestrzennej,
- zaburzenia rytmów biologicznych (sen – aktywność, problemy w poczuciu czasu, skutków działań, planowania, organizowania „stanowiska pracy”,
- problemy w zakresie widzenia i słyszenia,
- dobry rozwój mowy, obszerność i „kwiecistość” wypowiedzi – maskują braki w zakresie rozumienia mowy innych i w zakresie rozumienia czytanego tekstu, stąd też dzieci te spostrzegane są jako „zdolne lenie”,
- nieumiejętność rozpoznawania uczuć u siebie i innych (brak empatii), trudności w rozumieniu metafor, alegorii, intencji powodują problemy w funkcjonowaniu tak w klasie jak w grupie towarzyskiej.
Dzieci dotknięte tym schorzeniem nigdy nie osiągną pełnej dojrzałości emocjonalnej. Pozostaną na zawsze tzw. „wiecznymi dziećmi” Wynikają z tego częstokroć w dorosłym, biologicznym życiu problemy resocjalizacyjne. Słabe poczucie granic i norm społecznych powoduje, że osoby te:
- bezkrytycznie ufają innym,
- mimo znajomości norm nie potrafią z nich korzystać, „zapominają o nich”,
- słabo uczą się na „błędach”, nie potrafią przewidywać skutków podejmowanych działań tak bezpośrednich jak i odległych,
- mają niską samoocenę, poczucie osamotnienia,
- osoby te częściej stają się sprawcami lub ofiarami działań zabronionych.
Czy tym dzieciom można pomóc, aby przeszły bezpiecznie przez życie i poznały po części jego smak? Krzysztof Liszcz – ojciec zastępczy i adopcyjny czwórki dzieci z zespołem FAS – dał nadzieję i wiarę, że jest to możliwe. Przede wszystkim należy wiedzą na temat skutków tego schorzenia przekazać jak najszerszym kręgom społecznym – docierając do pracowników socjalnych, personelu medycznego, nauczycieli, psychologów, prokuratorów i sędziów, kuratorów sądowych i społecznych, duszpasterzy, doradców zawodowych, pracodawców czy rodziców zastępczych.
Tylko dogłębna znajomość przyczyn, objawów i skutków FAS pozwoli, w przekonaniu Krzysztofa Liszcza, należycie rozpoznawać ten problem. Wszędzie, w rodzinie zastępczej, szkole, szpitalu, poradni psychologiczno-pedagogicznej, przychodni, urzędzie pracy, sądzie, prokuraturze, biurze radcy prawnego, komisji ds. orzekania o niepełnosprawności, należy:
- rozpoznawać ten problem,
- lepiej rozumieć pacjentów, klientów i udzielać im stosownej pomocy,
- kompetentniej orzekać,
- planować terapię, edukację, doradztwo zawodowe czy resocjalizację,
- poprzez asystentów rodzinnych wspierać tych dorosłych z FAS, którzy mają trudności w pełnieniu ról rodzinnych i zawodowych udzielając pomocy i doradztwa w zakresie dysponowania budżetem, wychowywania dzieci, etc.
Na zakończenie pragnę złożyć w imieniu słuchaczy i organizatorów serdeczne podziękowanie Rzecznikowi Praw Dziecka,
Kuratorowi Oświaty w Olsztynie i Towarzystwu „Nasz Dom” za przekazanie licznych materiałów na temat praw dziecka i szeroko rozumianej profilaktyki.
[1] Alkoholowy Zespół Płodowy-FAS ( Fetal Alcohol Syndrome) jest zespołem chorobowym powstającym w wyniku teratogennego działania alkoholu etylowego na rozwijający się płód. Kategorią szerszą ,obejmującą także mniej nasilone zaburzenia i trudności jest Spektrum Poalkoholowych Zabureń Płodu- FASD (Fetal Alcohol Spectrum Disorder).
[2] Krzysztof Liszcz – lekarz psychiatra, założyciel Fundacji Na Rzecz Rozwoju Dzieci Niepełnosprawnych „Daj Szansę”, w której pracował w latach 1996-2008,od 1996 r. członek Ashoki. W latach 2002-2009 współpracował z Małgorzatą Klecką przy tworzeniu programów profilaktycznych i terapii dzieci z FAS. Jest członkiem grupy ekspertów PARPA do spraw problematyki FAS. Obecnie skupia swój wysiłek na prowadzeniu edukacji dotyczącej szkód poalkoholowych u dzieci matek pijących alkohol w czasie ciąży. W 2009 roku wraz z małżonką Katarzyną Kałamajską–Liszcz za działalność w sferze społecznej i wszechstronną pracę na rzecz dzieci adoptowanych zostali wyróżnieni Nagrodą Znaku i Hestii im. Ks. Jóefa Tischnera.